Trong hầu hết các cuộc đàm phán song phương và đa phương tại AFR, những hành động gây hấn của Trung Quốc ở Biển Đông đã trở thành chủ đề chi phối các cuộc trao đổi, và dành được sự quan tâm đặc biệt của các đại biểu cũng như báo giới.

Tất nhiên, “không có lửa, không có khói”.

Đây là những diễn biến tất yếu sau hàng loạt hành động cải tạo và lấn chiếm Biển Đông mà Trung Quốc cố tình thực hiện thời gian qua, bất chấp luật pháp quốc tế, các thỏa thuận khu vực và kêu gọi đối thoại của cộng đồng quốc tế.

Chính vì thế, dù trước khi hội nghị diễn ra, Trung Quốc đã công khai quan điểm không muốn thảo luận vấn đề Biển Đông tại các hội nghị của ASEAN, song đề nghị đó chỉ như "cơn gió thoảng". Không nước nào muốn thực hiện theo mong muốn của Trung Quốc khi xét đến những hậu quả mà Bắc Kinh đang gây ra cho khu vực dựa trên cách hành xử ngang ngược về tranh chấp chủ quyền và mưu đồ độc chiếm các vùng biển chiến lược.

Và người “nổ phát súng” đầu tiên, không ai khác, chính là Ngoại trưởng Mỹ John Kerry.

Trong cuộc gặp với người đồng cấp Trung Quốc Vương Nghị trước khi vào hội nghị ARF, ông Kerry đã nêu bật quan ngại về căng thẳng ở Biển Đông, đồng thời đề cập trực diện đến mưu đồ của Trung Quốc trong việc quân sự hóa các thực thể đá sau một thời gian cải tạo và xây dựng trái phép

“Mỹ đặc biệt quan ngại về hành động quân sự hóa các thực thể ở quần đảo Trường Sa trên Biển Đông”, Ngoại trưởng Kerry tuyên bố. “Mỹ muốn duy trì ổn định trên Biển Đông và đảm bảo an ninh cho các tuyến hải vận cũng như ngư trường tại vùng biển này”, ông nói nói thêm.

Người đứng đầu ngành ngoại giao của cường quốc số một thế giới cũng bày tỏ hy vọng Trung Quốc và các nước láng giềng có thể đạt được giải pháp hiệu quả cho những tranh chấp lãnh thổ hiện nay, dựa trên luật pháp quốc tế. Tuy nhiên, hiện chưa rõ ông có hối thúc Bắc Kinh ngừng ngay các hoạt động xây dựng trái phép trên Biển Đông, như ông từng tiết lộ trước đó với báo giới trước đó hay không.

Ngay sau tuyên bố cứng rắn của Ngoại trưởng Mỹ, Thứ trưởng Ngoại giao Nhật Bản Minoru Kiuchi cũng đã thể hiện sự lo ngại trước các nỗ lực đơn phương của Trung Quốc nhằm thay đổi hiện trạng ở Biển Đông.

“Tokyo quan ngại sâu sắc về các hành động cải tạo đất đá quy mô lớn, việc xây dựng các tiền đồn và sử dụng chúng cho mục đích quân sự”, ông Kiuchi khẳng định.

Vị quan chức Nhật Bản nhấn mạnh việc duy trì luật pháp quốc tế, tránh sử dụng vũ lực và giải quyết các xung đột một cách hòa bình là điều rất quan trọng.

Hiện tại, Tokyo cũng đang trong thế đối đầu với Bắc Kinh do những tranh chấp ở biển Hoa Đông.

Trong khi đó, Ngoại trưởng Philippines Albert del Rosario tuy không có cuộc gặp trực tiếp với người đồng cấp Trung Quốc Vương Nghị, song không bỏ qua bất kỳ cơ hội nào để giải bày về những căng thẳng tại Biển Đông và vụ kiện lịch sử mà Manila đang tiến hành với Bắc Kinh.

Tại cuộc hội đàm với Ngoại trưởng Mỹ Kerry, ông Rosario đã thông báo về những tiến triển trong vụ kiện Trung Quốc lên Tòa Trọng tài Thường trực (PCA) liên quan đến những tuyên bố chủ quyền chồng chéo trên Biển Đông.

Thậm chí tại hội nghị chính thức của ARF, Ngoại trưởng Philippines còn đưa những phát biểu gay gắt với Trung Quốc và nhận được sự hưởng ứng tích cực của Nhật Bản, cùng nhiều nước khác. Những cáo buộc không né tránh, không nể nang của Philippines và Nhật Bản thực sự đã làm “nóng mặt” Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị tại hội nghị ARF năm nay

Tất nhiên, những chỉ trích nhằm vào Trung Quốc chưa dừng lại ở đó.

Trong tuyên bố cuối cùng của ARF, ASEAN và các đối tác đối thoại của Hiệp hội đã bày tỏ "quan ngại nghiêm trọng" về hoạt động bồi lấn ở Biển Đông. Tuyên bố khẳng định các vấn đề ở Biển Đông đã được thảo luận một cách sâu rộng, do bị chi phối bởi tâm lý lo ngại trước cách hành xử hung hăng của Trung Quốc.

Trước đó, trong Thông cáo chung của Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 48 (AMM-48), các Bộ trưởng cũng đã bày tỏ quan ngại sâu sắc đối với các diễn biến ở Biển Đông. Đây là lần đầu tiên vấn đề tôn tạo, bồi đắp các đảo đá được nêu hẳn trong Thông cáo chung của một Hội nghị AMM, trong đó nhấn mạnh các bên phải thực hiện nghiêm túc Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) và thúc đẩy đàm phán về Bộ quy tắc ứng xử tại Biển Đông (COC.

Nhìn lại tất cả những diễn biến chính tại các hội nghị ASEAN và ARF lần này, có thể thấy vấn đề nổi bật nhất, bao trùm nhất và thu hút sự chú ý nhiều nhất là các hành động gây căng thẳng của Trung Quốc ở Biển Đông. Chưa bao giờ Trung Quốc bị chỉ trích nhiều như trong các hội nghị vừa diễn ra. Chưa bao giờ, nước này phải “muối mặt” như vậy tại một diễn đàn an ninh khu vực. Và cũng chưa bao giờ, Bắc Kinh phải đối diện với sự đoàn kết và tiếng nói đồng lòng với quyết tâm mạnh mẽ cả khối ASEAN trong vấn đề Biển Đông.

Căn nguyên của điều này, có lẽ Trung Quốc hiểu hơn ai hết. Nếu không tham lam vô đối, không bất chấp luật pháp quốc tế và dư luận thế giới, nếu không có mưu đồ xấu xa độc chiếm Biển Đông, Trung Quốc đã không tự gây khó cho mình. Bởi khi đã tự nhận là “nước lớn” và vỗ ngực xưng danh “cường quốc”, Bắc Kinh cần phải học cách hành xử tương xứng với vị thế, xứng đáng là “anh cả” trong khu vực, chứ không chỉ “ỷ mạnh hiếp yếu” và bo bo chiếm đoạt lợi ích bằng mọi giá.

Theo Đức Vũ

Dân trí