Giải thưởng Tạ Quang Bửu dành cho các nhà khoa học trong nước có các công trình nghiên cứu cơ bản xuất sắc trong lĩnh vực khoa học tự nhiên và các nhà khoa học ở nước ngoài, có đóng góp tích cực cho nghiên cứu cơ bản của Việt Nam. Giải thưởng được trao hàng năm, mỗi năm bên cạnh một đến ba giải chính còn có một giải thưởng dành cho nhà khoa học trẻ (dưới 30 tuổi) và một giải thưởng dành cho các nhà khoa học có đóng góp tích cực cho nghiên cứu cơ bản của Việt Nam.

Giải thưởng Tạ Quang Bửu lần thứ nhất có 52 hồ sơ đăng ký tham dự ở tất cả bảy lĩnh vực khoa học tự nhiên gồm: Toán, Khoa học máy tính và thông tin, Vật lý, Hóa học, Khoa học trái đất và môi trường, Sinh học và Khoa học tự nhiên khác. Giải thưởng chính trị giá 200 triệu đồng/giải được trao cho GS Nguyễn Hữu Việt Hưng, nghiên cứu trong lĩnh vực toán, với Công trình “Các đồng cấu giữa các đại số Dickson - Mùi xem như các Moodun trên đại số Steenrod” và PGS, TS Nguyễn Bá Ân, lĩnh vực Vật lý, với Công trình “Đồng viễn tạo trạng thái lượng tử thông qua các trạng thái W và kiểu W”.

GS Nguyễn Hữu Việt Hưng sinh năm 1954 ở Quốc Oai, Hà Tây cũ. Hiện ông làm việc tại khoa toán, Đại học Khoa học tự nhiên (Đại học Quốc gia Hà Nội). Những cuốn sách nổi tiếng của ông như “Đại số Đại cương”, NXB Giáo dục Hà Nội, 1998 và “Đại số Tuyến tính”, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, 2000, được xem là cuốn giáo trình tốt nhất Việt Nam.

PGS, TS Nguyễn Bá Ân làm việc tại Viện Vật lý, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam. Ông là một trong những nhà khoa học hàng đầu của thế giới trong lĩnh vực nghiên cứu về quang lượng tử, thông tin lượng tử. Trong ba năm qua, nhà vật lý lý thuyết này đã có hơn trăm bài báo khoa học quốc tế. Ông còn là giáo sư của Viện Nghiên cứu cao cấp KIAS của Hàn Quốc.

Phát biểu tại buổi lễ, hai nhà khoa học đều nhấn mạnh đến chất lượng của các công trình nghiên cứu khoa học chứ không phải số lượng.

"Thay cho việc bố gắng công bố nhiều bài ISI để nhận tài trợ NAFOSTED, tôi cố gắng công bố trên những tạp chí chất lượng cao, thà ít mà tốt", GS Nguyễn Hữu Việt Hưng tâm sự. Tại lễ trao giải, Bộ trưởng KH-CN Nguyễn Quân đã nêu bật kết quả quan trọng trong nghiên cứu khoa học cơ bản.

Trong giai đoạn 2004-2013, tốc độ tăng trưởng về số công bố quốc tế của Việt Nam ở mức 15-20%, với các nghiên cứu chủ yếu trong các lĩnh vực khoa học tự nhiên. Số lượng các công bố quốc tế giai đoạn 2009-2013 tăng gấp đôi giai đoạn 2004-2008. Tuy nhiên, ông cho rằng, khoa học Việt Nam vẫn còn khoảng cách lớn về trình độ phát triển so với các nước trong khu vực. Số lượng công bố quốc tế của Việt Nam trong giai đoạn 2006-2012 chỉ bằng một phần tư của Thái Lan và Malayssia. Bộ trưởng Quân hy vọng giải thưởng Tạ Quang Bửu sẽ ngày càng có uy tín cao và lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng khoa học và công nghệ Việt Nam, khích lệ đội ngũ trí thức khoa học công nghệ cả nước phát huy năng lực sáng tạo, say mê nghiên cứu khoa học.

Trong chương trình “Đối thoại với nhà khoa học” diễn ra sau buổi trao giải, Phó thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam, Bộ trưởng Nguyễn Quân đã đối thoại với các nhà khoa học về các vấn đề thời sự đang diễn ra hiện nay, đặc biệt là những nội dung được đề cập đến trong Hội nghị lần thứ 9 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI; những vấn đề về nghiên cứu khoa học cơ bản và môi trường hoạt động khoa học hiện nay của các nhà khoa học.